BALON BALIKLARI

Balon Balığı diye adlandırdığımız balıklar aslında Tetraodontidae familyasından olan balık türlerinin tamamına verilen ortak  yaygın isim olmuştur. Yunanca dört anlamına gelen bir ön ek olan “tetra” kelimesi ile yine Yunanca diş anlamındaki “donti” kelimesinden türetilmiş bu familya ismini, dörtdişliler diye çevirmek mümkün.

Bu familyanın tüm türleri maalesef bilinen en güçlü denizel kaynaklı toksini barındırırlar. Bu toksin ilk olarak Tetraodontidae familyası üyeleri olan balon balıklarında bulunmasından dolayı; Japon bilim insanı Tahara tarafından 1909 yılında bu familyadan türetilmiş bir isim olan “tetrodotoksin” olarak adlandırılmıştır. (1) Dünya bilim literatüründe TTX olarak kısaltılan bu zehir yapılan çalışmalarla, yıkama, ısıtma, dondurma gibi işlemlerden etkilenmemektedir. İnsanlar üzerinde öldürücü etkisi olan bu toksinin minimum letal düzeyi 2 mg. olarak ölçülmüştür. Zehir genellikle 10 ile 45 dakikada etkisini gösterebilmektedir. Zehrin ilk etkisi dil uyuşukluğu ile başlar ve son aşamasında şuur kaybına kadar ciddi tıbbi sorunlara yol açabilmektedir. (1)

TÜRKİYE’DEKİ BALON BALIĞI VARLIĞI

Türkiye’de ilk görülen Balon Balığı türü Lagocephalus spadiceus olup, 1950 yılında kaydedilmiştir. Günümüzde ülkemiz kıyılarında görülen Balon Balığı türleri ise şunlardır; Lagocephalus lagocephalus, Lagocephalus spadiceus, Lagocephalus sceleratus, Lagocephalus guentheri, Sphoeroides pachygaster, Torquigener flavimaculosus, Tylerius spinosissimus’dur.

Bu türlerin hemen hepsi Fethiye Körfezi’nde de karşılaşabileceğimiz türlerdendir. Balon balıklarının ortak özelliği olan Süveyş Kanalı göçü ile denizlerimize yerleşmiş olmalarının yanı sıra, yeni yeni adapte olmaya başladıkları Akdeniz kıyılarında başat predatörlerden biri olmalarıdır. Henüz bilinen başlıca avcıları maalesef bulunmamaktadır. Ancak yakın zamanda gazetelere yansıyan birtakım haberler, bu türlerin de avcılarının olabileceğini göstermiştir.

Örneğin; 16 Kasım 2019 tarihli, Mersinhaber.com adlı haber sitenin paylaştığı haber ile Caretta caretta türü Deniz Kaplumbağası’nın hem de aynı haberde geçen bilgiye göre, Zargana Balığı’nın (Belone belone) da balon balıkları ile beslendiği bilgisine ulaşabiliyoruz.(2) Yine yakın tarihli bir başka haberde, Yeniasır Gazetesi’nin 31.10.2019 tarihli web yayınında, Marmaris Kıyıları’nda bir Fok Balığı’nın (Monachus monachus) oltanın ucundaki balon balığını yakalayıp yediğini görebiliyoruz.(3)

Balon Balıkları’nın kıyılarımızda 1940’lı yıllarda başlayan göç maceraları günümüzde Sinop kıyılarına kadar ulaştı. Artık Türkiye balık listesinde yerlerini aldılar. İnsanlığın yaklaşık 160 yıl önce deniz ticareti için açtığı yolun, Süveyş Kanalı’nın doğanın kendi seyri üzerindeki etkilerinden birini, her olta attığımızda hissediyoruz. Şimdi kanal İstanbul’un ya da Fethiye Körfezi’nin temizlenmesi için önerilen “yeni kanallar açalım” fikrinin de 160 yıl sonrasını hayal etmenizi öneriyorum.

Kaynaklar:

1-Köşker, A.R., Özoğul, F., Ayas, D., Durmuş, M., Uçar, Y. ; 2015; Akdeniz’in yeni toksini: Tetrodotoksin; Ege J Fish Aqua Sci 32(1): 15-24

Online: http://www.egejfas.org/tr/download/article-file/5723

2- https://m.mersinhaber.com/haber-antalya-valisi-munir-karaloglundan-dikkat-ceken-balon-baligi-paylasimi/389729

3- https://www.yeniasir.com.tr/webtv/yasam/muglada-oltadaki-balon-baligina-fok-soku

4-Turan, C., Gürlek, M., Erguden, D., Uyan, A., Karan, S., Doğdu, S. A. 2017. Assessing DNA barcodes for identification of pufferfish species (Tetraodontidae) in Turkish marine waters. Natural and Engineering Sciences, Suppl. 2 (3), 55-66.